Borsada robot yazılımlar nasıl çalışıyor? Kendinizi nasıl koruyabilirsiniz?

Borsa algoritmik yazılım robotu nedir? Nasıl çalışır? Kendinizi robot yazılımlardan nasıl korursunuz? Bu konuyu anlatmak istedim.

Borsada son günlerde oldukça konuşulan robot işlemleri nedir? Nasıl çalışıyor? Genelde yabancı yatırımcı tarafından tercih edildiği düşünülen sistem aslında yerli ve yabancı gözüken yerli (bıyıklı yabancı) yatırımcılar tarafından sıkça kullanılıyor.

Bundan yaklaşık 25 sene önce araştırma müdürü olarak çalışırken, teknik analizi al vermiş hisse senetlerini tespit için, çeşitli formüller yazar, bilgisayara buna uygun hisse senetlerini bulması için hepsini taratır ve odamın duvarlarına asardım. Yatırımcılar tahminler genelde tuttuğu için buna bayılıyordu. Teknoloji yeterli olsa bunu anlık test edip alıp, satsak çok para kazanılır diye düşünüyordum. Şimdi bakıyorum da, o gün o analizleri verdiğim yatırımcı arkadaşlarım, bugün piyasada en büyükler olmuşlar. Bu da ilginç bir rastlantı.

Peki robot algoritma nedir ?

Navigasyona diyorsunuz ki, Beşiktaş’a gitmek istiyorum, beni en az trafik olan yoldan götür. O da duruma bakıp anlık olarak size yol gösteriyor. Bu işte algoritma’dır. Algoritma, belli bir problemi çözmek veya belirli bir amaca ulaşmak için tasarlanan yol demektir. Siz de hangi tür hisse senetlerini ne zaman alması gerektiğini sisteme yazarsanız, sizin de bir algoritmik robotunuz olur ve sisteme bağlarsanız sizin yerinize alır satar. Sorun bunda değil, sorun çok hızlı işlem yapan ve sisteme direk bağlı algoritmalar, bunlara HFT deniyor yani HFT:High frequency trading, yüksek frekanslı işlem…

1 milisaniyede işlem yapmak diye reklamı yapıldı…

Türkiye’de herşey 2015 yılında başladı. Borsa İstanbul, (BIST) 2015 yılında birincil veri merkezinde kolokasyon hizmetine başlayarak Türk hisse senedi piyasasında algoritmalar üzerinden yüksek frekanslı işlemler (HFT) için altyapıyı hayata geçirdi.

Kolakasyon ne demek? Biz işlem yaparken borsa sistemlerine uzaktan bağlanıyoruz, bu sistem ise borsanın içinde kurulan cihazlara direk bağlı. Yani hem hız hem emir önceliği veriyor. https://www.borsaistanbul.com/tr/sayfa/448/kolokasyon ayrıntıyı merak edenlere…

Bu sisteme şu an sadece 20 aracı kurum bağlı, (çünkü maliyeti var) ve normal yatırımcı olarak ben bağlanmak istiyorum derseniz bu hizmet çok pahalı ve tabii ki paralı olarak sağlanır, aracı kurum tarafından da normal bir yatırımcı için… Çok sert alış satışları bu kurumlar yapmaya başladı ise robot çalıştı diyor yatırımcılar…Hangi aracı kurumlar kolokasyon’ a bağlı peki ? Liste burada …

https://www.borsaistanbul.com/tr/sayfa/461/kolokasyon-merkezindeki-araci-kurumlar

Peki bu robotlar neler yapıyor?

1)Teknik analiz robotları (Trader) sadece teknik analize dayalı işlem yapan robotlar

2)Teknik/Temel analiz robotları, temel analiz kriterlerine uyan hisse senetlerinde ,teknik göstergeler al ve sat verdiğinde işlem yapan robotlar

3)Fiyat/ kademe robotları

Mal alışı yapma talimatı verilen,Mal satışı yapma talimatı verilen robotlar ( Genelde kademelere alış veya satışı yığıp hisse senedini o yöne sürükleyip çalışıyor sistemleri, aynı anda varantlar, viop ve hisse senedinin vadeli işlemlerini takip edip alım/satım yapıyor. Endeksi etkileyen paralel sistemlerde yukarı etki yap, aşağı etki yap diye yönlendirme yapılabilir.

4)Habere dayalı robot -negatif pozitif haber yansımaları, yurtdışı ve yurtiçi borsalardaki ani fiyat değişimi için alarm tarzı kurulmuş robotlar, genelde satış yaparken diğer tarafta kuvvetli varlıklarda alış yapıyor.

5)Hedge robotları pozisyonlarda bozulmaya karşı kurulan robotlar, var olan portföyü devamlı sigorta ve hedge etmeye çalışıyor.

Buna bir çok ek yapılıp kendi robotumuzu yapabiliriz ve tüm dünyada işlem yaptırabiliriz. Önemli olan doğru parametre tespiti ile yazılması, bu da yazılımcıların değil piyasaları bilenlerin işi…

Bu robotlar piyasayı neden bozuyor? Çünkü herşeyi önceden görüp takip ediyor, çok hızlı ve sizin kaybetmeniz üzerine kısa vadeli işlemler yapıyor.

Aslında borsanın temel mantığı herkesin kazanmasıdır. Biri kazanırken diğeri kaybetmek zorunda değildir. Hisse senedini alır, bekler temettü alır ve herkes kazanır. Ama devamlı alıp satarsanız sistemin biri kazanırken diğeri kaybedecek denen tarafına hizmet etmiş olursunuz. Yurtdışında kendi robot hedge fonlarına para toplayan arkadaşlarım var. Hepsi bu pandemi krizinde servetlerini katladılar. Sistem böyle çalışıyor.

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası 2017 yılı sonunda bu HFT’ler için bir rapor yayınladı. Raporda şu detaylar var.

TCMB, HFT için şu tanımı yaptı:

“Algoritmik alım – satım işlemlerinin bir alt sınıfı olan yüksek frekanslı işlemler, önceden programlanan yatırım stratejileri doğrultusunda saniyenin milyonda biri hızlara ulaşan otomatik alım – satım işlemleri olarak tanımlanmaktadır. İleri teknoloji bağlantı altyapıları ile çalışan HFT’ler, organize borsalar ve elektronik işlem platformları üzerinden, hisse senedi, döviz ve vadeli işlemler piyasalarında kullanılmaktadır”

TCMB, HFT’lerin kâr sağladığı iki ana kaynak bulunduğuna dikkat çekti.

Kısa süreli alım – satım işlemleri ve yüksek işlem hacimleri ile küçük fiyat farklarından getiri elde etme stratejisinin bu kaynaklardan ilkini oluşturduğunu belirten Merkez, “Böylece, birden fazla piyasada işlem gören menkul kıymetlerin fiyat farklılıkları tespit edilmekte veya tek bir piyasada işlem gören menkul kıymetler hakkında açıklanan veriler için gecikme arbitrajından faydalanılmaktadır.” diye açıkladı.

Merkez ikinci kaynak için ise likidite sağlayıcılığını gösterdi.

“Sürekli olarak çift taraflı kotasyon verilerek alış –satış fiyatları arasındaki farktan getiri elde edilmekte veya piyasa yapıcı fonksiyonu sayesinde maliyet avantajı sağlanmaktadır.”

Merkez bankası aynı raporda, HFT’lerin işlem hacmi payının ABD sermaye piyasalarında yüzde 60, Avrupa sermaye piyasalarında yüzde 40 olduğunu dikkat çekti.

TCMB aynı raporda HFT’ler için gelişmekte olan ülkelerde yapılan düzenlemeleri de örnek göstermişti.

Brezilya’da, yüksek hızlı işlem kategorisinde değerlendirilen işlem emirleri “işlem öncesi risk aracı” süzgecinden geçirilmektedir. Birden fazla ulusal menkul kıymet borsasının faaliyette bulunduğu Hindistan ve Çin’de de HFT’lere yönelik tedbirler bulunmaktadır. Menkul kıymet borsalarında çeşitli hız tamponları uygulayan Hindistan’da, opsiyon ve vadeli işlemler piyasalarında alım – satım işlemlerinde yüzde 0,017 vergi alınmaktadır. Çin ise menkul kıymet satış işlemlerinden yüzde 0,1 damga vergisi almakta, satın alınan hisse senedinin aynı gün satışına engel olan T+1 mutabakat kuralını uygulamakta ve vadeli işlemlerde belirli bir ürün ile aynı gün içinde işlem yapılmasını sınırlamaktadır.”

Peki bu robotlar ülkemizde hiç ceza aldı mı ?

2017 yılında Şubat ayının sonunda,

seans kapanışına doğru Turkcell hisseleri bir dakika içinde yüzde 9,7 düşerken, Koç Holding hisseleri ise eş zamanlı olarak yüzde 10 düşüş yaşamıştı.Daha sonra kayıplarını silen hisseler günü artıda kapattı. Koç Holding 0,8 yükselişle 15,30 liradan, Turkcell yüzde 0,34 yükselişle 11,84 lira seviyesinden kapandı.

Bu yapılan işlemler üzerine, 3 Türk yatırımcıya, Algoritmik emir üretim/iletim sistemleri üzerinden işlem gerçekleştirmelerinin engellenmesini teminen gerekli tedbirlerin alınması hususunda yatırım kuruluşlarının bilgilendirilmesine, vs vs tedbirler gelmişti. İşlemi yapan yatırımcıların 100 bin lira gibi komik bir zarar ettiği söylenerek konu kapandı. Viop tarafında ve diğer başka büyük pozisyon taşıyanların durumu hiç konuşulmadı.

Sistemin canı işlem hacmi, hem BİST hem aracı kurumlar ve birliği yüksek hacim istiyor. Bu yüzden bu konuda tedbir alınır mı çok iyimser değilim.

Zaten küçük portföy taşıyanlar genelde işlem hacmi dar, sert hareket yapan hisse senetlerini tercih ediyor. Yatırımcılar robotların işlem yaptığı büyük hisse senetleri ve banka hisse senetlerinden uzak duruyor. Bütün dünyada sistem bu yönde yeni kurallar koyarken kendi piyasamıza göre kurallar koymanın zamanı gelmedi mi ? Ya da tek kuralsız piyasa mı olalım ?

Ali Bahçuvan

Ekonomist