Sermaye piyasalarında hisse senedinden yatırım fonlarına, dövizden, emtialara kadar birçok farklı yatırım enstürümanı bulunmakta. Yatırım talebinde bulunanlar ise bu yatırım enstrümanlarından dilediklerinde işlem yapma serbestisine sahip olamaktadır. Ancak bazı durumlarda bu yatırım araçlarında fiyatın sağlıklı oluşmasına engel olan durumlar ortaya çıkabilmektedir. Bu engellerin en fazla karşımıza çıkanı ise spekülatif ve manipülatif hareketler olarak ifade edilebilir.
Sermaye piyasalarında spekülatif ve manipülatif hareketler
Spekülasyon Nedir?
Spekülasyon, hızlı kâr elde etmek amacıyla bir varlığı almak veya satmak anlamına gelir. Başka bir deyişle, spekülasyon kavramı, gelecekte bir varlığın fiyatının artacağı beklentisi ile o varlığın satın alınmasını ifade eder.
Spekülasyon, en basit haliyle fiyat değişimlerinden kâr elde etmek için yapılan eylemler bütünüdür. Bunu bir örnekle açıklamak gerekirse, mesela fiyatı düşükken bir hisse senedi alıp fiyatı yükseldiğinde o hisse senedini satıyorsanız bu spekülasyon yaptığınız anlamına gelir.
Spekülasyon yapılırken, bir menkul kıymetin veya varlığın temel analizine değil, genellikle piyasa fiyatı hareketlerine bakılır ve teknik analize dayalı kararlar alınır. Bunun yanı sıra, spekülatif yatırımcılar “al ve tut” prensibini benimsemez. Bunun yerine çoğu zaman kısa vadeli fiyat dalgalanmalarından kâr elde etmeye çalışıp “al ve sat” yaklaşımını benimserler.
Spekülasyon Manipülasyon Farkı Nedir?
Spekülasyon, fiyat dalgalanmalarından gelir elde etme çabası iken yasal ve son derece doğal yöntemlerle yapılan yatırım eylemleri anlamına gelir. Manipülasyon ise yasal değildir ve kişinin yanıltıcı işlem ve eylemler gerçekleştirerek kendi lehine çıkar sağlaması anlamına gelir.
Söz gelimi, spekülasyon yasal iken manipülasyon yasal olmayan bir eylemdir. Ülkemizdeki düzenleyici ve denetleyici kuruluş olan Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), manipülasyon eylemlerini piyasa dolandırıcılığı olarak görür. Piyasa dolandırıcılığına ilişkin hapis ve adli para cezası hükümlerini öngörür.
Kısaca tekrar etmek gerekirse, sıklıkla birbirine karıştırılabilen spekülasyon ve manipülasyon kavramları tamamen farklı anlamlara gelmektedir. Spekülasyon fiyat değişimlerinden kazanç sağlamak için yapılan yasal bir eylemler bütünüdür. Manipülasyon ise piyasa bozucu ve piyasa yanıltıcı yasal olmayan bir eylemdir.
Sermaye piyasasında piyasa dolandırıcılığı (manipülasyon), 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun (SPKn) 107 nci maddesinin birinci ve ikinci fıkrasında birer suç tipi olarak düzenlenmiştir. Piyasa dolandırıcılığı, birçok farklı yöntemin kullanılması suretiyle yapılabilir. Ancak gerek teorik olarak üzerinde uzlaşılan gerek uygulamada sık sık ortaya çıkan bazı işlem kalıplarını piyasa dolandırıcı işlem örnekleri olarak ortaya koymak mümkündür.
Piyasalar üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle, piyasa dolandırıcılığına ilişkin olarak ceza hukukunda yer alan dolandırıcılık hükümlerinden ayrı bir suç olarak düzenleme yapılması ve bu konuda belirli işlem türlerine yasaklamalar getirilmesi ihtiyacı doğmuştur.
1. İşlem Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı (6362 sayılı SPKn md. 107/1)
İşlem bazlı piyasa dolandırıcılığı 6362 sayılı SPKn’nun 107 nci maddesinin birinci fıkrasında (107/1) düzenlenmiştir. Bu düzenleme uyarınca; “sermaye piyasası araçlarının fiyatlarına, fiyat değişimlerine, arz ve taleplerine ilişkin olarak yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandırmak amacıyla alım veya satım yapanlar, emir verenler, emir iptal edenler, emir değiştirenler veya hesap hareketleri gerçekleştirenler” hakkında 3 yıldan 5 yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası verileceği, ancak bu suçtan dolayı verilecek olan adli para cezasının miktarının suçun işlenmesi ile elde edilen menfaatten az olamayacağı hükme bağlanmıştır.
2. Bilgi Bazlı Piyasa Dolandırıcılığı (6362 sayılı SPKn md. 107/2)
6362 sayılı SPKn’nun 107 nci maddesinin ikinci fıkrasında (107/2), aynı maddenin birinci fıkrasında öngörülen işlem bazlı piyasa dolandırıcılığına paralel olarak, sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerini ve yatırımcıların kararlarını etkileyebilecek bilgiye dayanan bazı fiiller cezai müeyyideye bağlanmıştır. Bu düzenleme uyarınca, “sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkilemek amacıyla yalan, yanlış veya yanıltıcı bilgi veren, söylenti çıkaran, haber veren, yorum yapan veya rapor hazırlayan ya da bunları yayan ve bu suretle menfaat sağlayan” kişilerin 3 yıldan 5 yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılacağı hükme bağlamıştır.
Diğer taraftan, SPKn’nun 104’üncü maddesinde piyasa bozucu eylemler tanımlanmış olup, anılan madde dayanak alınarak hazırlanan VI-104.1 sayılı Piyasa Bozucu Eylemler Tebliği’nde makul bir ekonomik veya finansal bir gerekçeyle açıklanamayan, borsa ve teşkilatlanmış diğer piyasaların güven, açıklık ve istikrar içinde çalışmasını bozacak nitelikteki eylem ve işlemlerin belirlenmesi ile bu eylem ve işlemleri gerçekleştirenler hakkında uygulanacak yaptırımlar hükme bağlanmıştır.
Aracı Kurumların Sorumlulukları ve Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar Nelerdir?
Aracı kurumların, piyasada ‘oyuncu’, ‘manipülatör’ veya ‘spekülatör’ olarak bilinen kişiler tarafından gerçekleştirilen işlemlerde belirli hususlara dikkat etmeleri gerekmektedir. Piyasayı dolandırıcı işlemlerin önlenmesi, tasarruf sahiplerinin piyasaya olan güveninin sağlanması, piyasanın yerli ve yabancı bütün yatırımcılar nezdinde itibarının artması, dolayısıyla piyasanın büyümesi için aracı kurumların da piyasayı aldatıcı nitelikteki işlemlere kolaylık sağlayan uygulamaları ve tutumları engellemek üzere gerekli tedbirleri almaları gerekmektedir.
Son dönemde SPK tarafından yaptırım kararı verilen kurum ve kişiler kimlerdir?
2021 Nisan ayında halka arz edilen Turex hissesindeki işlemlere yönelik Hakan DIRAVACI ve Piramit Menkul’e yüklü ceza uygulandı.
SPK Nıbas hissesinde spekülatif işlemler nedeniyle toplam 19 kişiye yaklaşık 33 milyon TL lik rekor ceza uygulama kararı verdi.
#AVOD #MRGYO ve #ADESE paylarında işlem yaptıran Hasan MEŞE ve 9 kişiye toplam 6 ay süreyle işlem yasağı getirdi
Deniz Yatırım Menkul Kıymetler A.Ş. hakkında ve Fatih Yeğenoğlu ile Engin Tozkoparan hakkında yaptırım kararı verdi.
A1 Capital Yatırım Menkul Değerler A.Ş. (Aracı Kurum) hakkında yapılan inceleme sonucunda aşağıdaki tabloda yer alan idari para cezasının uygulanmasına karar verilmiştir. Gerekçe : Bazı müşteri hesaplarında gerçekleştirilen açığa satış işlemleri neticesinde ortaya çıkan temerrütler sonucunda takas borcunun tevdi edilememesi nedeniyle aynı payda alım yapan diğer müşterilerin takas alacaklarının gerçekleşmemesi neticesinde Aracı Kurum ve Merkezi Kayıt Kuruluşu kayıtları arasında mutabakatsızlıkların ortaya çıkması
Oyak Yatırım Menkul Değerler A.Ş. hakkında Kervan Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. paylarının ilk halka arzında dağıtım sırasında her bir yatırımcıya dahil olduğu grup içerisinde eşit ve adil davranılmaması gerekçesiyle idari para cezası uygulandı.
Doğusan Boru işlemleri dolayısıyla toplamda 8 kişi hakkında işlem yasağı ve idari para cezası uygulandığı SPK tarafından açıklandı.
Sermaye Piyasası Kurulu Marka Yatırım Holding işlemlerindeki usulsüzlük nedeniyle 11 kişi hakkında suç duyurusunda bulundu.
SPK üç kişi hakkında sermaye piyasası kurallarına aykırı faaliyetlerinden ötürü suç duyurusunda bulundu. Bu isimler Ömer Tevfik Gökpınar, Fatih Gökpınar, Murat Gökpınar.
Gedik yatırıma SPK kuralları gereği ilgili maddelerden idari para cezası uygulandı. Ceza tutarı 1.4 milyon TL
SPK Borsa İstanbul’da Sinpaş hissesinde yaptıkları işlemlerden dolayı SPK tarafında işlem yasağı getirilen yatırımcılar açıklandı bir çok yatırımcıya işlem yasağı getirildi.
Gedik Yatırım Menkul Değerler A.Ş. hakkında yapılan inceleme sonucunda aşağıdaki tabloda yer alan idari para cezalarının uygulanmasına karar verilmiştir.Gerekçe: 2017, 2018 ve 2019 yıllarına ilişkin olarak müşteri nakit bakiyelerinin toplu olarak değerlendirilmesinden elde edilen getirilerin müşteri hesaplarına oransal olarak dağıtılmaması ve müşteri nakit bakiyelerinin nemalandırılması kapsamında oran/tutar/hesaplama yöntemi hakkında bildirim yapılmaksızın müşterilerden komisyon alınması. 2019 yılında müşteri nakit bakiyelerinin nemalandırılması politikası kapsamında 5.000 TL üzerindeki müşteri nakitlerine uygulanacağı belirtilen getiri oranından daha düşük nema oranının müşteri hesaplarına yansıtılması. Ceza Miktarı: 2.872.000 TL
Noor Capital Market Menkul Değerler A.Ş. Ceza gerekçesi : Bir yatırımcıya uygulanan fiyat ve alım satım fiyat farkının genel piyasa koşullarından farklılık arz etmesi. spekülatif ve manipülatif hareketler
Tacirler Yatırım Menkul Değerler A.Ş. (Aracı Kurum) hakkında yapılan inceleme sonucunda aşağıdaki tabloda yer alan idari para cezasının uygulanmasına karar verilmiştir. Ceza gerekçesi : Payları BIST-30 Endeksi’nde yer alan Pegasus Hava Taşımacılığı A.Ş.’nin pay sırasının 14.01.2021 tarihinde geçici olarak işleme kapatılmasına ve ilgili pay sırasında gerçekleşen tüm işlemler ve bekleyen emirlerin Borsa İstanbul A.Ş. Borsacılık Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Yönetmeliği’nin 33/1/b maddesi kapsamında iptal edilmesine sebebiyet verecek şekilde, Aracı Kurum’un risk yaratacak işlemlerin tespiti ve çapraz olarak kontrol edilmesi hususlarında iç denetim sistemindeki eksiklikler Ceza Miktarı : 4.776.688,76 TL
Yatırımcıların dikkat etmesi gereken hususlar nelerdir?
Yatırımcılar pay işlemi gerçekleştirirken pay piyasasında meydana gelen fiyat hareketlerinin, pay ihraç eden şirketle veya piyasayla ilgili olarak mevzuat gereği kamuya açıklanmış olan yahut basında yer alan yeni bir bilgiden kaynaklanıp kaynaklanmadığına dikkat etmelidirler. Borsa İstanbul, olağanüstü fiyat hareketlerinin meydana geldiği dönemlerde, ihraççı şirketten fiyat hareketlerine neden olabilecek kamuya açıklanmamış bir bilgi olup olmadığı konusunda kamuya açıklama yapılmasını istemeye yetkili kılınmıştır. Dolayısıyla, olağanüstü fiyat hareketlerinin olduğu dönemlerde bu açıklamalar dikkatle takip edilmelidir. Eğer kamuya açıklanan bilgilerle izah edilemeyecek nitelikte fiyat ve miktar hareketleri bulunmakta ise, yatırımcılar ihtiyatlı davranmalıdırlar. spekülatif ve manipülatif hareketler
Borsa İstanbul pay piyasasında işlem gören payların pazar bazında gruplandırılmış olması dikkate alınarak, yatırımcıların söz konusu pazarların belirlenme esasları, gruplar arası pay senedi geçişleri ve söz konusu pay senedi ile ilgili işlem kuralları hakkında bilgi sahibi olmaları gerekmektedir.
Aynı şekilde, yatırımcıların halka arzlarda şirketle ilgili bilgilerin yer aldığı izahname ve sirkülerleri okuyarak, yatırım kararlarını buna göre vermeleri yerinde olacaktır. İzahname ve sirküler ile kamuya açıklanan bilgileri daha çabuk, kolay ve doğru şekilde değerlendirebilmek amacıyla, Kurulumuzca yetkilendirilen kuruluşların hizmetlerinden yararlanılması da mümkündür.
Pay piyasasında meydana gelen suni artışın kimler tarafından gerçekleştirildiği yolunda bilgi edinen yatırımcıların, fiyat artışlarından kazanç sağlamak için söz konusu kişilerin işlem yaptığı payı satın aldıkları ancak çoğunlukla bu payı zamanında satarak piyasadan çıkamadıkları için zarar ettikleri görülmektedir.
Yatırımcıların bu yöndeki işlemleri, aslında piyasa dolandırıcılarının amacına ulaşması için gerekli talebi ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle yatırımcıların işlem stratejilerini söz konusu kişilerden bağımsız olarak kendileri oluşturmaları önem arz etmektedir. Yine uygulamada piyasa dolandırıcılarının satışta zorlukla karşılaşmaları halinde, payları değişik aracı kurumlarda değişik yatırımcıların hesaplarına virmanlayarak, çok sayıda hesaptan satış yapılmasını sağladıkları görülmektedir. Bu nedenle yatırımcıların kendi işlemleri dışında başka yatırımcılar için işlem yapmaması, bu tür işlemler için aracı olmaması gerekmektedir.spekülatif ve manipülatif hareketler
Müşteri hesaplarından, müşteri dışında sadece müşteri tarafından noter marifetiyle düzenlenmiş vekâletname ile yetkilendirilmiş kişilerce işlem yapılabilir.
Yatırımcıların hesaplarında işlem gerçekleştirmek üzere başkalarına vekâlet vermeleri durumunda, hesaplarının ileride piyasa dolandırıcılığı amacıyla kullanılmaması bakımından vekil tayin edecekleri kişiyi iyi tanımaları, yatırım kararlarına itibar etmeleri ve güven duymaları büyük önem taşımaktadır.
Diğer yandan, yatırımcıların paylara yapılacak yatırımlar konusunda kendilerine yapılan telkinlerin ve yatırım tavsiyelerinin, belirli bir grup tarafından gerçekleştirilen piyasayı dolandırıcı işlemlere hizmet etme amacını taşıyabileceğini göz önünde bulundurarak, bu bilgileri piyasa koşulları ve kendi yatırım kararları çerçevesinde değerlendirmeleri gerekmektedir. Aksi takdirde, yatırımcılar anılan yönlendirmeler üzerine gerçekleştirdikleri işlemlerle, piyasa dolandırıcılığı amacıyla birlikte hareket eden bir gruba hizmet edebilirler. Bu nedenle, piyasa koşullarını değerlendirerek yatırımlarını yönlendirme konusunda yeterli bilgi ve tecrübesi olmayan yatırımcıların, Kurulumuz düzenlemeleri uyarınca yatırım danışmanlığı ve portföy yöneticiliği konusunda yetki belgesi almış kuruluşlarla sözleşme yaparak, yatırım kararlarını profesyonel kişilerin yardımı ile almalarında fayda görülmektedir. spekülatif ve manipülatif hareketle
News
