Enflasyon muhasebesi nedir? Şirketler için neden önemlidir?
Türkiye’de artan enflasyon nedeniyle enflasyon muhasebesi gündeme geldi. İşte parasal olmayan değerlerin bugünlerde satın alma gücü cinsinden hesaplanmasını ifade eden enflasyon muhasebesi hakkında merak edilenler.. Enflasyon muhasebesi nedir? Şirketler için neden önemlidir?
Ahmet Çetinkaya
Enflasyon muhasebesi nedir? Şirketler için neden önemlidir? Yüksek enflasyonda şirketler neden enflasyon muhasebesi yapmalı?
1- Enflasyon Muhasebesi Nedir?Muhasebe kayıtları ve bu kayıtlara dayanılarak oluşturulan finansal tablolar (bilanço, finansal durum tablosu, gelir tablosu, kar zarar tablosu, nakit akış tablosu ve benzeri), işletme ile ilgili kişi ve kuruluşlara karar, planlama ve kontrol faaliyetlerinde yararlanacakları bilgileri sunma fonksiyonunun yerine getirmelidir. Bunun için, finansal tablo bilgilerinin anlamlı, pratik, yeterli, gerekli, hesaplanabilir ve zamanlı olma özelliklerini taşıması beklenir(1). Ancak, yüksek enflasyon dönemlerinde, enflasyonun etkilerine yönelik gerekli düzeltmeler yapılmaz ise, muhasebe kayıtları ve finansal tablolar kendisinden beklenen temel fonksiyonları yerine getiremezler.
İşletme ile ilgilenen veya ilgili olan kişi ve kurumlara doğru ve güvenilir bilgi sunamazlar. Bu nedenle, yüksek enflasyon dönemlerinde, enflasyonun mali tablolar üzerindeki etkilerinin giderilmesine yönelik düzeltici işlemler yapılması gerekir ki, biz buna enflasyon düzeltmesi diyoruz. Bu kapsamda yapılan muhasebe işlemlerini veya faaliyetlerini ise enflasyon muhasebesi olarak isimlendiriyoruz.
Daha teknik bir tanımla enflasyon muhasebesi, parasal olmayan değerlerin (stoklar, maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ve benzerleri), enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayısı (enflasyon oranı-ÜFE gibi) ile çarpılması sonucunda, finansal tablonun ait olduğu tarihteki (örneğin 31.12….) satın alma gücü cinsine en yakın şekilde hesaplanması olarak tanımlanabilir.
2- Enflasyon Muhasebesi Niçin Gerekli, Uygulanmaz ise Ne Olur?
Enflasyon düzeltmesinin veya muhasebesinin amacı, muhasebe kayıtlarında kullanılan paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle gerçek durumu ifade edemeyen mali tabloların düzeltme işlemine tabi tutulmak suretiyle gerçek durumu ifade eder hale gelmelerini sağlamaktır. Bu kapsamda tercih edilen en yaygın yöntem ise genel fiyat seviyesindeki artışa paralel şekilde finansal tablolardaki parasal olmayan unsurların yeniden değerlenerek finansal tablolara yansıtılmasıdır.
Konuyu örnekle somutlaştıralım. Örneğin beyaz eşya ticareti ile uğraşan bir işletmesiniz. Ocak ayında tanesi 10.000 TL olan 100 adet buzdolabını satmak amacıyla satın aldınız. Normalde kâr marjı ile çalışıyorsunuz. Satın aldığınız buzdolaplarından 50 tanesini Mart ayında sattınız. Ancak üç aylık dönemdeki ÜFE artışı %30 oldu, satacağınız buzdolaplarının yenisini stoğa ilave etmek istediğinizde maliyetinizin 13.000 TL olduğunu gördünüz.
Bunu da hesaba katarak buzdolabının birim satış fiyatını 15.600 TL olarak belirlediniz ve bu fiyattan sattınız. Şimdi bu ortamda birim buzdolabı başına kâr marjınız, teknik tabirle brüt satış kâr oranınız %56 olarak gözüküyor. Brüt kâr oranınız olarak gerçekleşmesine rağmen, brüt kârınızdaki fiktif artış nedeniyle vergi matrahınız daha yüksek olacaktır. Bu durumda önceki yıllara göre hasılata oranla nominal olarak daha yüksek bir net kâr elde edecek olmanıza rağmen, daha fazla vergi ödeyeceğiniz için reel kârlılık oranlarınız düşecektir.
Bu sadece maliyet ve hasılat ile ilgili bir örnektir. Amortismana tabi kıymetleriniz alındığı tarihteki değerleri ile mali tablolarda yer aldığı için amortisman giderlerinizi bu maliyetlere göre dikkate almak zorunda kalacaksınız. Bu ise irrasyonel bir maliyet ortaya çıkaracak, vergi matrahınızı yükseltecektir.
Enflasyonist ortamda işletmelerin maliyet ve gider kalemleri nominal olarak artar. Eğer satış hasılatı mutlak ve nispi anlamda maliyet ve gider kalemlerindeki artışın altında kalıyor ise bu işletme için reel sermaye kaybı anlamına gelir ve tehlike çanlarının çalması gerekir.
Enflasyon muhasebesi uygulanmıyor ve sermayenin getirisi enflasyonun altında kalıyorsa bu sermayenin erimesi anlamına gelir.
Yüksek enflasyon ortamında enflasyon düzeltmesinin yapılmamasının sonucu mu? Yükselen nominal, fiktif kârlılık, yüksek vergi, yüksek temettü ödemeleri ve eriyen sermaye yapısı olacaktır.
Yüksek enflasyon ortamı işletmelerin yatırım, üretim, finans, vergi, istihdam, maliyet ve benzeri tüm politika ve kararları üzerinde etkide bulunur. Bu kararların doğru verilebilmesi için enflasyonun mali tablolar üzerindeki saptırıcı etkisinin enflasyon muhasebesi veya enflasyon düzeltmesi yoluyla giderilmesi gerekir.
3- Türkiye’de Enflasyon Muhasebesi Uygulanma Şartları Nelerdir?
Türkiye’de vergi mevzuatı açısından geçerli olacak şekilde enflasyon muhasebesi veya enflasyon düzeltmesi uygulamasına ilişkin düzenlemeler Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesinde yer almaktadır. Anılan madde hükmüne göre, kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin Yİ-ÜFE endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100’den ve içinde bulunulan hesap döneminde %10’dan fazla olması halinde malî tablolarını enflasyon düzeltmesine tâbi tutmaları gerekmektedir.
VUK’taki düzenlemeye göre, şartlar oluştuğu takdirde işletmelerin mali tablolarını ÜFE endeksini esas alarak düzeltmeleri söz konusudur. Bu tercihe bırakılmış bir husus değildir. İşletmeler zorunlu olarak enflasyon düzeltmesi yapmak zorundadırlar.
4-Enflasyon Muhasebesine Geçmemek, İşletmelerin Vergisiz Yeniden Değerleme İmkanını Elinden Almak Anlamına mı Gelmektedir?
Bir şirketin aktifinde 15 yıl önce 1 milyon liraya aldığı bir bina bulunduğunu varsayalım. Türkiye’deki mevcut muhasebe uygulamalarına göre binalar “tarihi maliyet değeri” ile değerlenir. Yani 15 yıl önce aktife 1 milyon lira olarak kaydedilmiş olan bina, 15 yıl sonra da aktifte 1 milyon lira olarak yer almaya devam eder. Peki, bu binanın gerçek değeri, özellikle de yüksek enflasyon ortamında aynı mıdır? Elbette hayır. Söz konusu bina belki 30 milyon lira olmuştur. Öyleyse, mevcut haliyle sizin bilançonuz işletmenizin gerçek durumunu yansıtmıyor demektir. Ne yapmanız gerekir? Bu binayı en azından Yİ-ÜFE ile endeksleyerek bugünkü değerine yakın bir değerle aktifte göstermek.
Peki, bunu Vergi Mevzuatına göre yapabilir misiniz? Evet. Bu konuda VUK’a geçici madde eklendi. Ama, böyle bir yeniden değerleme yaptığınızda ortaya çıkan fark matrah kabul edilip üzerinden %2 vergi ödemek zorundasınız. Yani, bilançonuzu gerçek durumuna getirmek, yatırımcılara, kredi verenlere daha gerçekçi bir bilanço sunabilmek için Devlet sizden vergi istiyor. Oysa enflasyon düzetmesi söz konusu olsa idi, bu işlemi vergisiz, VUK mükerrer madde 298 uyarınca yapabilecek idiniz. Dolayısıyla 2022 yılında çıkarılan bir Kanun ile VUK’un enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümlerinin askıya alınması mükelleflerin vergisiz olarak varlıklarını enflasyona göre düzeltme imkanını elinden almış bulunmaktadır.
5- Bankalar, SPK’ya Tabi Şirketler ve Bağımsız Denetime Tabi Şirketler Neden Enflasyon Muhasebesine Geçmediler?
Peki, uluslararası muhasebe standartlarına göre finansal rapor hazırlayan bankalar, SPK mevzuatına tabi şirketler ve diğer bağımsız denetime tabi şirketler mali tablolarını enflasyona göre düzeltmediler? diye soracaksınız. Bu noktada Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu’nun Yüksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal Raporlamayı düzenleyen UMS 29’la ilgili yorumu etkili oldu.
KGK, 20/01/2022 tarihinde internet sitesinde yayımladığı duyuruda TFRS ve BOBİ FRS uygulayan şirketler tarafından 2021 yılı finansal tablolarında enflasyon düzeltmesi yapılmayacağı belirtilmiştir. Gerekçe ise TMS 29 için dikkate alınması gereken enflasyonun TÜFE olduğu, TÜFE’nin ise %100 oranlarına yaklaşmamış olması olarak gösterilmiştir.
6-Türkiye’de Enflasyon Muhasebesi Daha Önce Uygulandı mı?
Türkiye 2000’li yılların başında kısa bir enflasyon muhasebesi uygulama tecrübesi yaşamıştır. Türkiye’de Uluslararası Muhasebe Standardı (UMS) 29 esas alınarak 1990’lar boyunca yurtdışı ortaklığı veya ilişkileri olan veya gerçek durumlarını görmek isteyen büyük şirketler tarafından normal muhasebe sistemine ek olarak kullanılmıştır.
Enflasyon Muhasebesinin resmi uygulaması finansal kuruluşlar için BDDK kapsamında 2001-2004, SPK mevzuatına tabi şirketlerde 2003 ve 2004 yıllarında uygulama imkanı buldu. Vergi Usul Kanunu kapsamında ise yalnızca 2004 yılında uygulandı. Ardından nispeten düşük enflasyon oranları nedeniyle enflasyon muhasebesi terk edildi.
7- Hangi Ülkeler Enflasyon Muhasebesi Uyguluyorlar?
Enflasyon muhasebesini uygulayan ve uygulama açısından takipte olan ülkeler elbette ekonomileri ciddi kriz yaşayan, yüksek enflasyonla boğuşan ülkeler. Bu kapsamda 2021 yılında enflasyon muhasebesi uygulayan ülkeler: Arjantin, İran, Lübnan, Güney Sudan, Sudan, Venezuela, Zimbabve, Yemen ve Surinam olarak sıralanmaktadır. Henüz enflasyon muhasebesi gerekliliğini sağlamayan ancak yakın takibe alınmış ülkeler ise Angola, Haiti, Liberya, Afganistan ve Suriye şeklinde sıralanmaktadır
paraajansı Enflasyon muhasebesi nedir Enflasyon muhasebesi nedir Enflasyon muhasebesi nedir Enflasyon muhasebesi nedir
Para Ajansı Telegram grubuna üye olun => https://t.me/paraajansi paraajansı
Bizi Twitter’da takip edin =>https://twitter.com/home
